Το σταυροδρόμι του τουρισμού

Γράφει  ο Μηλιός Δημοσιογράφος

Γιάννης Βαθυάς

Ο πρώτος πρωινός καφές συνοδεύτηκε σήμερα με την ανάγνωση του πολύ καλού και ισορροπημένου άρθρου του Γιώργου Λιάλιου στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ με τίτλο Σε σταυροδρόμι η Μήλος. Χθες το απόγευμα έλαβα πρόσκληση για το συνέδριο της Εταιρείας Ανδρίων Επιστημόνων, το προσεχές Σαββατοκύριακο,  με θέμα Βιώσιμη Ανάπτυξη Τουρισμού στην Άνδρο. Και οι δύο αφορμές δείχνουν με σαφήνεια ότι βρισκόμαστε μπροστά σε ένα κρίσιμο σημείο.

Ο τουρισμός είναι για τη χώρα μας και ιδίως για τα νησιά της η κότα με τα χρυσά αυγά. Χάρη σε αυτόν επιβιώνουν τοπικές κοινωνίες, στηρίζεται η εθνική οικονομία, δημιουργούνται θέσεις εργασίας. Ωστόσο, πίσω από την εντυπωσιακή εικόνα των αριθμών κρύβονται και αντιφάσεις που όλο και περισσότεροι βιώνουμε. Ο ίδιος ο Λιάλιος σημειώνει το παράδειγμα της Μήλου, όπου κατατέθηκαν δεκάδες αιτήσεις για νέα ξενοδοχεία, ενώ είναι γνωστή τοις πάσι η ιστορία της μονάδας στο Σαρακήνικο.  Ένα νησί που έγινε διεθνώς γνωστό για την αυθεντικότητα του τοπίου του, κινδυνεύει να χάσει αυτό ακριβώς που το έκανε ελκυστικό.

Παρόμοιες πιέσεις αισθάνονται και άλλα νησιά. Η εκτίναξη του Airbnb δυσκολεύει τους κατοίκους να βρουν σπίτι, η ανεξέλεγκτη δόμηση δοκιμάζει τις υποδομές, η υπερσυγκέντρωση επισκεπτών αλλοιώνει τον χαρακτήρα μικρών κοινωνιών. Δεν είναι τυχαίο ότι σε μέρη που έχουν φτάσει στα όρια, όπως η Βαρκελώνη ή η Βενετία, οι κάτοικοι κατεβαίνουν στους δρόμους. Δεν εναντιώνονται στον τουρισμό, αλλά σε ένα μοντέλο που κάνει τον τόπο τους να μοιάζει περισσότερο με θεματικό πάρκο παρά με ζωντανή πόλη. Οι φωνές αυτές δεν πρέπει να ιδωθούν με φόβο, αλλά σαν καμπανάκι για όλους μας. Όταν οι κοινωνίες αισθάνονται ότι χάνουν τον έλεγχο, τότε αναπόφευκτα εκφράζουν αντίδραση.

Σε αυτό το πλαίσιο έχει ενδιαφέρον το συνέδριο που θα διεξαχθεί στην Άνδρο. Δεν θα μιλήσουν μόνο ειδικοί, αλλά και κάτοικοι, επαγγελματίες, άνθρωποι του πολιτισμού και της αυτοδιοίκησης. Το ζητούμενο δεν είναι να παραχθεί ένα θεωρητικό κείμενο, αλλά να ανοίξει μια συζήτηση για το μέλλον. Τι τουρισμό θέλει το νησί; Πώς μπορεί να αξιοποιήσει τον φυσικό πλούτο, τον πρωτογενή τομέα, τα μνημεία και την παράδοσή του χωρίς να τα εξαντλήσει; Πώς θα συνυπάρξει ο μόνιμος κάτοικος με τον επισκέπτη; Πώς θα ενισχυθούν οι μικρές επιχειρήσεις χωρίς να χαθεί η ισορροπία; Αυτά δεν είναι εύκολα ερωτήματα, αλλά είναι απαραίτητο να τεθούν έγκαιρα. Γιατί η απουσία σχεδίου οδηγεί νομοτελειακά σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις.

Δεν είναι ανάγκη να βλέπουμε τον τουρισμό με όρους «καλού» ή «κακού». Ούτε να τον θεοποιούμε ούτε να τον δαιμονοποιούμε. Ο τουρισμός είναι μια σχέση. Σχέση ανάμεσα στον επισκέπτη, τον επαγγελματία και τον κάτοικο. Και όπως σε κάθε σχέση, χρειάζεται αμοιβαίος σεβασμός και μέτρο. Ο επισκέπτης πρέπει να κατανοεί ότι δεν βρίσκεται σε έναν απρόσωπο χώρο κατανάλωσης, αλλά σε έναν τόπο με ιστορία, ήθη, περιορισμένους πόρους. Ο επαγγελματίας οφείλει να προσφέρει υπηρεσίες με ποιότητα, χωρίς αισχροκέρδεια ή αντιμετώπιση του επισκέπτη σαν πορτοφόλι. Και ο κάτοικος χρειάζεται να βλέπει τον τουρισμό όχι ως εισβολή αλλά ως ευκαιρία, με υπομονή απέναντι στις ιδιαιτερότητες και τις συνήθειες ανθρώπων που έρχονται από διαφορετικούς πολιτισμούς.

Αν κάτι μας δίδαξε η εμπειρία των τελευταίων δεκαετιών είναι ότι η ποσότητα δεν αρκεί. Τα εκατομμύρια αφίξεων μπορεί να εντυπωσιάζουν σε έναν πίνακα, αλλά δεν λένε όλη την αλήθεια. Εκείνο που μετρά είναι η ποιότητα της εμπειρίας. Αν ο επισκέπτης νιώσει φιλοξενία, σεβασμό, αυθεντικότητα, θα ξανάρθει, θα μιλήσει με καλά λόγια, θα στηρίξει τον τόπο μακροπρόθεσμα. Αν φύγει απογοητευμένος από κακή εξυπηρέτηση, υπερβολικές τιμές ή ένα περιβάλλον που μοιάζει κουρασμένο από τον ίδιο του τον εαυτό, τότε η ζημιά δεν φαίνεται άμεσα αλλά είναι βαθιά.

Προσωπικά, οι μνήμες μου από τη Μήλο δεν είναι γεμάτες από αριθμούς ή στατιστικά. Είναι εικόνες απλές, η λαδόφετα στην παραλία, ένα πανηγύρι στο χωριό, μια κουβέντα με φίλους κάτω από τις αρμύρες. Αυτές οι εικόνες είναι που δημιούργησαν τον μύθο της νησιωτικής Ελλάδας και αυτές δεν κοστολογούνται εύκολα. Αν τις θυσιάσουμε στον βωμό μιας ταχύρρυθμης ανάπτυξης, τότε θα χάσουμε το πιο δυνατό χαρτί μας. Και τότε δεν θα υπάρχει λόγος να έρθει κανείς εδώ.

Η πρόκληση λοιπόν είναι να χτίσουμε ένα μοντέλο τουρισμού που να σέβεται το περιβάλλον και την κοινωνία, χωρίς να ακυρώνει την οικονομική του συμβολή. Ένα μοντέλο που θα στηρίζει τους νέους να ζουν στον τόπο τους, θα αναδεικνύει τα τοπικά προϊόντα, θα προστατεύει τα μνημεία και τη φύση, θα δίνει στον επισκέπτη εμπειρίες αυθεντικές και όχι κατασκευασμένες. Δεν είναι εύκολο, ούτε γίνεται από τη μια μέρα στην άλλη. Αλλά είναι αναγκαίο, αν θέλουμε να μιλάμε για βιωσιμότητα και όχι για πρόσκαιρο πλουτισμό.

Στο τέλος της ημέρας, η επιτυχία του τουρισμού στα νησιά δεν θα κριθεί μόνο από τα έσοδα ή τον αριθμό των αφίξεων, αλλά από την ποιότητα των σχέσεων που δημιουργούνται. Η ισορροπία αυτή δεν είναι πολυτέλεια. Είναι προϋπόθεση. Γιατί τα ελληνικά νησιά δεν είναι προϊόν προς κατανάλωση. Είναι πατρίδα. Και πατρίδα σημαίνει μέλλον, μνήμη, ανθρώπους, ταυτότητα. Σημαίνει ένας τόπος που αντέχει στον χρόνο γιατί ξέρει να προστατεύει την ψυχή του.