Αρχική » Άρθρα » Τα social media με την ματιά ενός δημοσιογράφου

Τα social media με την ματιά ενός δημοσιογράφου

Ένα κείμενο του συμπατριώτη δημοσιογράφου Γιάννη Βαθυά για τα social media.

Χρησιμοποιώ την αγγλική ορολογία, παρότι προτιμώ πάντα τα ελληνικά, διότι ο όρος μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ελλιπής. Και τούτο καθώς τα συγκεκριμένα μέσα, παρά την αρχική τους κατεύθυνση, εξελίχθηκαν σε βασικά αν όχι κυρίαρχα μέσα επικοινωνίας. Πολιτικοί, καλλιτέχνες, αθλητές, επιχειρηματίες, κοινωνικές ομάδες τα χρησιμοποιούν ως μέσα προβολής.

Ξεκαθαρίζω και την προσωπική μου στάση. Ούτε τα εξυμνώ, ούτε τα καταδικάζω. Προτιμώ, όπως σε όλη τη ζωή, το μέτρο της χρήσης, επισημαίνοντας και την ατομική ευθύνη, είτε ως πομπός είτε ως δέκτης.

Επί της ουσίας, ζούμε στην εποχή που η πραγματικότητα δεν έχει σημασία, δεν υπάρχει καν, αν δεν έχει φωτογραφηθεί, αν δεν έχει δημοσιοποιηθεί. Αν δεν έχει «ανέβει». Αν δεν έχει πάρει likes.

Τα social media είναι καθρέφτες που δείχνουν μόνο ό,τι θέλουμε να δούμε ή, ακόμα, ό,τι θέλουν άλλοι να δούμε. Και στην πορεία, χάνουμε τη δυνατότητα να ξεχωρίζουμε το αληθινό από το πλαστό, την ουσία από τον εντυπωσιασμό, την είδηση από την εντύπωση.

Εργαλείο πολιτικής το πάλαι Twitter και σήμερα X έχει μετατραπεί σε πεδίο εξυπνακίστικης ατάκας και πόλωσης. Το εργαλείο που θα μπορούσε να είναι δημόσια σφαίρα διαλόγου έχει μετατραπεί σε πεδίο μάχης. Οι απόψεις παρουσιάζονται με χαρακτηρισμούς, όχι με επιχειρήματα. Οι χρήστες δεν ανταλλάσσουν θέσεις αλλά επιθέσεις. Το αποτέλεσμα; Μια κοινωνία που χάνει την ικανότητα να ακροάται, να κρίνει, να επεξεργάζεται διαφορετικές οπτικές.

Το Instagram, έχει μετατραπεί σε ψηφιακή προβολή της λεγόμενης καλής ζωής. Δεν έχει σημασία τι ζεις, αρκεί να το παρουσιάσεις με σωστό φωτισμό και φίλτρο. Ο μέσος χρήστης δεν ενημερώνεται αλλά συγκρίνει, ζηλεύει, απογοητεύεται. Βλέπει μια ψευδαίσθηση τελειότητας και νιώθει αποτυχημένος χωρίς να έχει αποτύχει σε τίποτα. Η κρίση θολώνει όταν το μόνο που μετρά είναι η εικόνα. Κι όταν το βλέμμα συνηθίζει στο ψέμα, η αλήθεια του φαίνεται πληκτική.

Το TikTok, έχει εξελιχθεί σε ορυχείο χαοτικής πληροφορίας, με ταχύτητα που ξεπερνά τη σκέψη. Εδώ, δεν υπάρχουν γεγονότα, μόνο τάσεις. Μια κίνηση, ένας ήχος, μια «πρόκληση» γίνεται viral όχι επειδή έχει αξία, αλλά επειδή είναι εύπεπτη. Στην πλατφόρμα αυτή, το εφήμερο κυβερνά. Ποιος έχει χρόνο να αναλύσει, να εμβαθύνει, να αμφισβητήσει; Η σκέψη διαρκεί λιγότερο από 15 δευτερόλεπτα.

Το αγαπημένο μας Facebook, το οποίο μας εισήγαγε στον μαγικό γυάλινο κόσμο, παρότι έχει χάσει τη λάμψη του, συνεχίζει να έχει τρομακτική επιρροή. Είναι το ψηφιακό καφενείο όπου ο καθένας γίνεται ειδικός, αναλυτής, επιδημιολόγος, γεωπολιτικός ή συνταγματολόγος με τεράστια ευκολία. Οι αλγόριθμοι, φυσικά, βοηθούν. Δεν σου δείχνουν την πραγματικότητα, αλλά ό,τι συμφωνεί με τις απόψεις σου. Έτσι, αντί να ανοίγεις το μυαλό σου, κλείνεσαι μέσα στη σκοτεινιά της επιβεβαίωσης. Και σιγά σιγά, χάνεις την ικανότητα να διαφωνείς χωρίς να μισείς.

Μ αυτά και μ αυτά, οι πλατφόρμες διαμορφώνουν την ίδια μας τη σκέψη. Δεν μας ενημερώνουν αλλά μας κατευθύνουν. Στηρίζονται σε αλγόριθμους που τροφοδοτούν το θυμικό μας, όχι τη λογική. Αν ένα γεγονός δεν προσφέρει ένταση, θυμό, συγκίνηση, δεν προβάλλεται. Αν μια άποψη δεν «πουλάει», δεν βρίσκει χώρο. Η ενημέρωση μπαίνει στη γωνία και η αλήθεια γίνεται προϊόν. Ένα κατασκευασμένο ψέμα θα έχει πάντα καλύτερο «αποτέλεσμα» από μια βαρετή πραγματικότητα.

Κάπως έτσι, χάνουμε την κρίση μας. Πιστεύουμε ό,τι νιώθουμε κι όχι ό,τι συμβαίνει. Συμπεραίνουμε με βάση τις θεάσεις και όχι με τα δεδομένα. Οι θεωρίες συνωμοσίας ευδοκιμούν, όχι επειδή είναι πειστικές, αλλά επειδή είναι πιο «συναρπαστικές» από τη λογική.

Ας αναρωτηθούμε αν όλα αυτά είναι υπερβολικά ή όχι. Οι ειδικοί προτείνουν ένα πείραμα, να μείνουμε μια εβδομάδα εκτός social media, να δούμε τις πληροφορίες και τις απόψεις από διαφορετικές πηγές. Αντέχουμε;

Οπαδός της ατομικής ευθύνης, πιστεύω ότι το πρόβλημα δεν είναι το φίλτρο της κάμερας. Είναι το φίλτρο μέσα στο μυαλό μας.