Καλντερίμια «Οι λεωφόροι» στο παρελθόν

Καλντερίμι Τρυπητής

Από τους αρχαίους και προϊστορικούς  ακόμα χρόνους, ο άνθρωπος χρησιμοποιούσε μονοπάτια προς διευκόλυνσή του στο να φτάσει εύκολα, γρήγορα,  με ασφάλεια και άνεση στον προορισμό του.

Τα μονοπάτια αυτά, είτε ήταν δημιουργήματα της φύσης, είτε κατασκευασμένα από τον ίδιο τον άνθρωπο.

Η ανάγκη για την κατασκευή ενός πρόχειρου και πρωτόγονου  οδικού δικτύου μεγάλωσε κι έγινε επιτακτική, από τα πρώτα κι όλας χρόνια που δημιουργήθηκαν οι πόλεις κράτη.

Έτσι, άρχισε να δημιουργείται το πρώτο οδικό δίκτυο, τόσο εσωτερικά των πόλεων, όσο και γενικότερα στην ύπαιθρο, το οποίο επέτρεπε την συνένωση μεταξύ των πόλεων και κυρίως τη μεταφορά και ανάπτυξη του εμπορίου, αλλά και τη μετακίνηση στρατευμάτων.

Στον Ελλαδικό χώρο, γνωρίζουμε δύο τύπους δρόμων οι οποίοι συγκροτούσαν το οδικό της δίκτυο:

1. Εκείνον που προοριζόταν για πεζοπόρους και υποζύγια, κι επρόκειτο συνήθως για ένα στενό, πολυπατημένο μονοπάτι και
2. Αυτός που είχε κατασκευασθεί για άμαξες (αμαξήλατη ή αμαξιτή οδός).

Οι αστικοί δρόμοι είχαν συνήθως για οδόστρωμα πατημένο χώμα μαζί με χαλίκι ή σπασμένα κεραμικά. Αργότερα, κυρίως την εποχή της Ρωμαϊκής κυριαρχίας, καθιερώθηκαν  τα λιθόστρωτα. Οι δρόμοι ήταν κατά κανόνα στενοί, εάν εξαιρέσουμε τις κεντρικές αρτηρίες, με πλάτος που κυμαινόταν από 2 έως 5 μέτρα.

Οδικό δίκτυο όμως, δεν υπήρχε μόνο στον χερσαίο Ελλαδικό χώρο. Υπήρχε και στον νησιωτικό χώρο, που εξυπηρετούσε ακριβώς τις ίδιες ανάγκες όπως και στον χερσαίο.

Στη Μήλο μάλιστα, λόγω της εξορυκτικής δραστηριότητας που υπήρχε από  την αρχαιότητα (οψιδιανός), της ανάγκης μεταφοράς του ορυκτού από το ορυχείο στο επίνειο του νησιού, για την εξαγωγή του προς τον ευρύτερο ελλαδικό (και όχι μόνον) χώρο, ήταν απαραίτητη η κατασκευή ανθεκτικών δρόμων, για τροχήλατες άμαξες, που θα διασφάλιζαν τόσο την ασφαλή μεταφορά ορυκτών κι εμπορευμάτων, όσο και την αδιάλειπτη χωρίς προβλήματα (από τα όμβρια ύδατα, ή ακόμη και το μαλακό σε κάποια σημεία έδαφος), της διασύνδεσης εσωτερικά των οικισμών του νησιού με την ύπαιθρο.

Η ανάγκη λοιπόν ενός ανθεκτικού δρόμου και κυρίως των κεντρικών οδικών αρτηριών στο νησί, ώθησε στη δημιουργία δρόμων επενδυμένων με ακατέργαστες κυρίως πέτρες, τα γνωστά μας καλντερίμια.

Αργότερα, στους μεσαιωνικούς χρόνους στο νησί πιθανόν να συνεχίστηκε η κατασκευή καλντεριμιών, από τη στιγμή μάλιστα που και τότε ήταν ο ενδεδειγμένος τρόπος κατασκευής δρόμων σε οικονομικά ακμάζουσες κυρίως περιοχές.

Τα καλντερίμια, παρουσιάζουν ενδιαφέρον όχι μόνον λόγω της κατασκευαστικής τους τεχνοτροπίας, αλλά σηματοδοτούν και την πολιτιστική κληρονομία ενός τόπου.

Στην Τρυπητή, το καλντερίμι που οδηγεί στο αρχαίο θέατρο (Εικόνα : -1-), είναι η κεντρική οδός της αρχαίας πόλης, αναδεικνύοντας τόσο την οικονομική ευμάρεια του νησιού, όσο και την σημαντικότητα της πόλης.

Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης  και το καλντερίμι που βρίσκεται στην βόρεια πλευρά του νησιού και δείχνει να ενώνει  τον οικισμό της Ζεφυρίας με τα υπόλοιπα χωριά.

Δυστυχώς οι πηγές  για τα καλντερίμια (τουλάχιστον απ’ όσο γνωρίζω), δεν είναι αρκετές, ούτως ώστε να γνωρίζομε περισσότερα στοιχεία γι αυτά.

Το ενδιαφέρον είναι ότι το συγκεκριμένο καλντερίμι, φαίνεται να έχει δύο υποστρώματα από χώμα, ένα με κούσκουρο, κι ένα με κόκκινο χώμα (Εικόνα: -2-), πάνω από τα οποία έχει τοποθετηθεί το καλντερίμι. Ανάμεσα στις πέτρες δεν υπάρχει κάποιο συνδετικό υλικό εκτός από χώμα.

Το άνοιγμά του σε μεγάλο μέρος του είναι τα 5 μέτρα, ενώ στις άκρες του και κατά διαστήματα εγκάρσια στο καλντερίμι υπάρχουν καλά τετραγωνισμένες πέτρες, πιθανόν για τη συγκράτηση και καλή στήριξη του δρόμου.

Ο συγκεκριμένος δρόμος καλντερίμι αναφέρεται στο βιβλίο του Γιάννη Μ. Χαλκουτσάκη «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ ΤΗΣ ΜΗΛΟΥ» Αθήνα 1988, σελ. 23. «…Υπάρχει στον χάρτη και δεύτερος δρόμος από τις Πλάκες, Τριοβασάλους, Παρασπόρο προς Λειβάδια και Αγριλιές…».

Ο χάρτης που αναφέρει το βιβλίο Χαλκουτσάκη (Εικόνα : -3-), είναι από το Βρετανικό Ναυαρχείο το 1849 (Λέυσσεστερ 1852), ενώ υπάρχουν επιπλέον δύο χάρτες έτους 1951, που αποτυπώνουν μεταξύ άλλων και τον συγκεκριμένο καλντερίμι και προφανώς στηρίζονται στον χάρτη του Βρετανικού Ναυαρχείου.

Άρα το συγκεκριμένο καλντερίμι χρονολογείτε από τα μέσα του 19^ου αιώνα και πίσω. Τότε όμως υπήρχαν σοβαρότατα προβλήματα προς διαχείριση, καθιστώντας πολυτέλεια την κατασκευή ενός τέτοιου έργου.

Αν πάλι τοποθετήσουμε, την κατασκευή του  το 18^ο αιώνα και πίσω, η Μήλος μπορεί  να άκμαζε, όμως  τότε το νησί  όπως κι ολόκληρο το Αιγαίο ήταν μια άγρια ταραγμένη περιοχή λόγω της πειρατείας. Επιπλέον ο φόβος των κατοίκων του νησιού και η ανάγκη τους για διαφυλάξουν τα απαραίτητα για τη διαβίωσή τους, καθώς επίσης η αρπαγή μεγάλου μέρους του αντρικού πληθυσμού από τους πειρτατές, και η καταστροφή της από τον Χ. Μπαρμπαρόσα και τον Έρρικι,  δεν θα μπορούσε να αφήσουν τα περιθώρια και τη χρονική άνεση για την κατασκευή  καλντεριμιών με τόσο μεγάλο μήκος.

Πολύ πιθανόν, η κατασκευή του να τοποθετείται χρονικά στους Ρωμαϊκούς χρόνους, εξυπηρετώντας ανάγκες μεταφοράς, από τη ύπαιθρο προς την αρχαία πόλη το Κλήμα.

Μια ανασκαφική έρευνα, θα ρίξει φως σε πολλά ερωτήματα, θα συμβάλει επίσης στην προφύλαξή του και την ανάδειξή του, συμπληρώνοντας  έτσι ένα σημαντικό κομμάτι της ιστορίας και της πολιτιστικής κληρονομιά της Μήλου.

Για το Milos Voice

Θεμιστοκλής Παναγιώτου